Behawioryzm w literaturze to kierunek narracyjny skupiający się na zewnętrznych zachowaniach postaci. Powstał w USA po I wojnie światowej. Narrator pokazuje tylko to, co widoczne - działania, gesty, reakcje bohaterów. Nie zagląda w ich myśli ani uczucia. To czytelnik musi sam interpretować motywy postaci. W Polsce nurt ten rozwinął się po 1945 roku, głównie w kontekście literatury wojennej.
Jest to odpowiedź na wcześniejszą literaturę psychologiczną. Szczególnie widoczny w twórczości Tadeusza Borowskiego i Zofii Nałkowskiej. Styl ten pozwalał obiektywnie przedstawiać trudne doświadczenia wojenne, unikając bezpośredniego opisu emocji.
Najważniejsze informacje:- Koncentruje się wyłącznie na zewnętrznych zachowaniach postaci
- Narrator nie analizuje psychiki bohaterów
- Szczególnie popularny w literaturze wojennej
- Wymaga aktywnej interpretacji ze strony czytelnika
- W Polsce rozwinął się jako reakcja na prozę psychologiczną
- Największy rozkwit w polskiej literaturze nastąpił po 1954 roku
- Cechuje go obiektywizm i dynamiczna akcja
Co to jest behawioryzm w literaturze?
Behawioryzm w literaturze to specyficzny sposób narracji, koncentrujący się wyłącznie na zewnętrznych zachowaniach bohaterów. Narrator nie analizuje uczuć ani myśli postaci, pokazując jedynie ich reakcje i działania. Nurt behawiorystyczny w literaturze wymaga od czytelnika samodzielnej interpretacji motywów postępowania bohaterów.
Korzenie tego kierunku wywodzą się z psychologii behawioralnej, która bada zachowania, pomijając stany wewnętrzne. Pisarze behawiorystyczni stosują tę technikę, by obiektywnie przedstawiać wydarzenia. Ten styl narracji szczególnie sprawdza się w opisywaniu traumatycznych doświadczeń.
Główne założenia behawioryzmu literackiego
Charakterystyka behawioryzmu literackiego opiera się na obiektywnym przedstawianiu rzeczywistości. Autor rezygnuje z analizy psychologicznej na rzecz obserwacji zewnętrznych.
- Koncentracja na obserwowalnych zachowaniach
- Obiektywizm narracji
- Brak introspekcji psychologicznej
- Dynamiczna akcja
- Minimalizm opisowy
Główne cechy behawioryzmu w literaturze widoczne są szczególnie w sposobie konstruowania dialogów i opisów sytuacji. Autor pozostawia czytelnikowi swobodę interpretacji motywacji bohaterów.
Taka forma narracji wymaga aktywnego uczestnictwa odbiorcy w procesie poznawania bohaterów. Czytelnik musi sam wyciągać wnioski na podstawie przedstawionych zachowań i reakcji.
Czytaj więcej: Literatura rosyjska - najważniejsze arcydzieła, które musisz poznać w życiu
Rola i charakterystyka narratora
Narrator w utworach behawiorystycznych pełni rolę obiektywnego obserwatora. Rejestruje on wyłącznie to, co można zobaczyć i usłyszeć.
Technika behawiorystyczna w utworach wymaga od narratora powstrzymania się od komentarzy i ocen. Jego funkcja ogranicza się do relacjonowania zdarzeń i dialogów.
Taki sposób narracji przypomina zapis kamery filmowej. Czytelnik otrzymuje surowy materiał do własnej interpretacji.
| Narrator behawiorystyczny | Narrator wszechwiedzący |
|---|---|
| Opisuje tylko zewnętrzne zachowania | Zna myśli i uczucia bohaterów |
| Nie komentuje wydarzeń | Interpretuje i ocenia sytuacje |
| Obiektywny obserwator | Subiektywny interpretator |
Historia behawioryzmu w literaturze światowej
Behawioryzm w literaturze narodził się w Stanach Zjednoczonych po I wojnie światowej. Ernest Hemingway jako jeden z pierwszych zastosował tę technikę w swoich opowiadaniach. Jego styl wpłynął na rozwój całego nurtu.
John Steinbeck rozwinął technikę behawiorystyczną w powieściach społecznych. Wykorzystywał ją do przedstawiania trudnych warunków życia w czasach Wielkiego Kryzysu. Jego twórczość przyczyniła się do popularyzacji tego stylu.
W Europie nurt pojawił się znacznie później, dopiero w latach 40. XX wieku. Wykorzystywano go głównie do opisywania doświadczeń II wojny światowej. Literatura europejska zaadaptowała behawioryzm do własnych potrzeb.
Rozwój behawioryzmu w literaturze polskiej
Behawioryzm w prozie polskiej rozwinął się po 1945 roku jako odpowiedź na traumę wojenną. Twórcy wykorzystywali tę technikę do opisywania rzeczywistości obozowej. Stała się ona dominującym sposobem przedstawiania doświadczeń wojennych.
Po 1954 roku nastąpił największy rozkwit tego nurtu w Polsce. Literatura polska wzbogaciła behawioryzm o nowe elementy. Pisarze dostosowali tę technikę do specyfiki polskich doświadczeń historycznych.
- Tadeusz Borowski - "Pożegnanie z Marią", "Proszę państwa do gazu"
- Zofia Nałkowska - "Medaliony"
- Wilhelm Mach - "Góry nad Czarnym Morzem"
- Marek Nowakowski - "Ten stary złodziej"
Znaczenie behawioryzmu w prozie wojennej
Behawioryzm w literaturze okazał się idealnym narzędziem do opisywania traumy wojennej. Obiektywny sposób narracji pozwalał przedstawiać okrucieństwo wojny bez zbędnego patosu.
Technika behawiorystyczna w utworach wojennych umożliwiała zachowanie dystansu emocjonalnego. Autorzy mogli dzięki temu przekazać prawdę o wojnie bez popadania w sentymentalizm.
Literatura obozowa szczególnie często wykorzystywała elementy behawiorystyczne. Nurt behawiorystyczny w literaturze pozwalał opisywać rzeczywistość lagrową z chirurgiczną precyzją.
W literaturze obozowej behawioryzm stał się dominującym sposobem opisu rzeczywistości. Autorzy świadomie rezygnowali z analizy psychologicznej postaci. Taki sposób przedstawiania pozwalał czytelnikom lepiej zrozumieć mechanizmy funkcjonowania obozów.
Wpływ behawioryzmu na współczesną literaturę
Współcześni autorzy nadal czerpią z dorobku pisarzy behawiorystycznych. Elementy tej techniki można znaleźć w reportażach i powieściach dokumentalnych. Literatura faktu szczególnie chętnie wykorzystuje behawiorystyczny sposób narracji.
Minimalizm opisowy i obiektywizm to dziedzictwo behawioryzmu w dzisiejszej prozie. Współcześni twórcy łączą elementy różnych technik narracyjnych. Behawioryzm w literaturze ewoluował i dostosował się do nowych trendów.
Wpływ behawioryzmu na rozwój literatury jest nie do przecenienia. Ta technika narracyjna na stałe zmieniła sposób opowiadania o trudnych doświadczeniach.
Znaczenie behawioryzmu dla rozwoju literatury XX wieku
Behawioryzm w literaturze zrewolucjonizował sposób opowiadania o trudnych doświadczeniach XX wieku. Ten amerykański nurt szybko rozprzestrzenił się na całą Europę, znajdując szczególne zastosowanie w literaturze wojennej i obozowej.
Kluczowym elementem tej techniki jest obiektywna narracja skupiająca się wyłącznie na zewnętrznych zachowaniach bohaterów. Narrator nie analizuje stanów psychicznych postaci, pozostawiając interpretację czytelnikowi. To właśnie ta cecha sprawiła, że behawioryzm stał się idealnym narzędziem do opisywania traumatycznych wydarzeń.
W Polsce nurt behawiorystyczny rozwinął się po 1945 roku, głównie za sprawą twórczości Tadeusza Borowskiego i Zofii Nałkowskiej. Ich dzieła pokazały, że behawioryzm pozwala przekazać prawdę o wojnie i Holocauście bez zbędnego patosu i emocjonalnego zaangażowania. Współcześnie elementy tej techniki nadal znajdują zastosowanie w literaturze faktu i reportażu.
Tagi
Udostępnij artykuł
